- Czym jest przewlekła obturacyjna choroba płuc
- Występowanie POChP
- POChP a przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedma płuc
- Przyczyny przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc – objawy
- Czym jest zaostrzenie POChP
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc i schorzenia współistniejące
- Powikłania POChP
- Na czym polega diagnostyka POChP
- Rokowania w POChP
- Leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
- Jak zapobiec POChP
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP, ang. chronic obstructive pulmonary disease – COPD) to schorzenie, które charakteryzuje się ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Jest ono wynikiem zwężenia oskrzeli lub utraty sprężystości płuc. Objawy choroby obejmują m.in. kaszel i duszność. POChP to niebezpieczne schorzenie i jedna z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Jednak odpowiednie leczenie łagodzi symptomy i zmniejsza liczbę zaostrzeń choroby. Co jeszcze trzeba wiedzieć o POChP?
Czym jest przewlekła obturacyjna choroba płuc
POChP to przewlekłe schorzenie płuc, możliwe do uniknięcia i leczenia. Choroba cechuje się ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe i zniszczeniem tkanek. To ograniczenie, zazwyczaj postępujące, jest wynikiem nieprawidłowej reakcji zapalnej płuc na szkodliwe pyły lub gazy (najczęściej na dym tytoniowy). Do ogólnej ciężkości POChP u poszczególnych osób przyczyniają się jej zaostrzenia oraz choroby współistniejące.
Występowanie POChP
Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest powszechna. Szacuje się, że w Polsce występuje u 2-2,5 mln pacjentów. Zapadają na nią przede wszystkim palacze tytoniu i osoby w wieku powyżej 40 lat. Częściej (w stosunku 2:1 do 3:1) chorują mężczyźni niż kobiety. Jednak, z powodu coraz powszechniejszego palenia tytoniu wśród kobiet, obserwowana jest tendencja do zmniejszania się tej różnicy. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) POChP jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonów na świecie. W 2019 roku spowodowała ich 3,23 miliona.
POChP a przewlekłe zapalenie oskrzeli i rozedma płuc
Przewlekła obturacyjna choroba płuc to stosunkowo nowe określenie (ukute w 1964 roku), w którym połączono nazwy dwóch od dawna znanych chorób – przewlekłego zapalenia oskrzeli (PZO) i rozedmy płuc. Pacjenci z POChP chorują zazwyczaj na oba te schorzenia. Mogą one u nich mieć różne nasilenie.
POChP zaczyna się przewlekłym zapaleniem oskrzeli. Objawem PZO jest uporczywy kaszel (suchy lub z odkrztuszaniem wydzieliny). Po pewnym czasie do przewlekłego zapalenia oskrzeli dołącza się rozedma płuc. To choroba, w której dochodzi do zniszczenia miąższu płucnego.
Przyczyny przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
Za przewlekłą obturacyjną chorobę płuc w 85% odpowiada palenie tytoniu. Na zachorowanie narażeni są nie tylko palacze papierosów, ale również cygar czy fajki. Chorobie sprzyja też bierne palenie (zdarza się, że zapadają na nią np. niepalące partnerki palących mężczyzn) oraz zażywanie marihuany.
Ponadto do zachorowania na POChP predysponują czynniki, takie jak:
• wdychanie szkodliwych pyłów, dymów i gazów w miejscu pracy;
• zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego;
• szkodliwe czynniki przed urodzeniem i we wczesnych latach życia – palenie tytoniu przez matkę podczas ciąży, niska masa urodzeniowa, bierne palenie jako dziecko, częste infekcje dróg oddechowych w dzieciństwie;
• podeszły wiek;
• rzadkie, wrodzone upośledzenie wytwarzania alfa-1-antytrypsyny, która jest białkiem odpowiedzialnym za ochronę płuc przed rozedmą;
• choroby: astma i obecność nadreaktywności oskrzeli, przewlekłe zapalenie oskrzeli, gruźlica, zakażenie HIV.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc – objawy
Przewlekła obturacyjna choroba płuc ma podstępny charakter. Postępuje powoli i początkowo nie daje żadnych objawów. Symptomy pojawiają się po 15-25 latach palenia papierosów. Najpierw są mało nasilone, ale pogarszają się z czasem.
Pierwszym objawem POChP jest zazwyczaj przewlekły, najczęściej poranny kaszel, czasem z towarzyszącym odkrztuszaniem. Ten objaw może trwać wiele lat i bywa niesłusznie uważany za niewinny kaszel palacza.
W następnej kolejności pojawia się duszność (brak tchu, brak powietrza, zatykanie w piersiach). Wskazuje ona na duże zaawansowanie choroby. To główny i najbardziej dokuczliwy objaw POChP. Początkowo chorzy odczuwają duszność po większym wysiłku, a potem – także podczas codziennych aktywności (np. przy myciu, ubieraniu się, jedzeniu) czy nawet w spoczynku.
Objawami ciężkiej postaci choroby są także m.in.:
• łatwe męczenie się;
• utrata łaknienia;
• utrata masy ciała;
• pogorszenie nastroju, a nawet depresja.
Czym jest zaostrzenie POChP
Naturalny przebieg przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest przerywany przez okresy nasilenia objawów, które nazywa się zaostrzeniami. Wymagają one dodatkowego leczenia w warunkach domowych lub w szpitalu. Zaostrzenia, które mogą być spowodowane infekcjami układu oddechowego czy znacznym wzrostem zanieczyszczenia powietrza, to główne czynniki wpływające na jakość życia chorego i postęp POChP. U 10% pacjentów po zaostrzeniu czynność płuc i nasilenie objawów nie wraca do poprzedniego stanu. Trzeba dodać, że ciężkie zaostrzenia POChP mogą zagrozić życiu.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc i schorzenia współistniejące
Przewlekła obturacyjna choroba płuc rozwija się w układzie oddechowym, jednak komórki zapalne, po przedostaniu się do układu krążenia, negatywnie oddziałują na funkcjonowanie wielu innych narządów. Dlatego osoby z POChP cierpią także na choroby i zaburzenia współistniejące. Oszacowano, że niemal 50% pacjentów w wieku 65 lat i więcej choruje na co najmniej 3 schorzenia przewlekłe, a 20% – na 5 i więcej.
Do schorzeń towarzyszących i ogólnoustrojowych następstw POChP zaliczane są:
• choroby serca i naczyń;
• cukrzyca i zespół metaboliczny;
• dysfunkcja układu mięśniowego;
• niedożywienie;
• osteoporoza;
• depresja i stany lękowe;
• współistnienie POChP i obturacyjnego bezdechu podczas snu (zespół nakładania);
• rak płuca.
Warto podkreślić, że rak płuca występuje 2-5 razy częściej u pacjentów cierpiących na POChP niż u osób palących bez POChP. Rak płuca może pojawić się już w przypadku umiarkowanej postaci przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Powikłania POChP
Do powikłań przewlekłej obturacyjnej choroby płuc należą:
• serce płucne: nadciśnienie płucne obciążające prawą komorę serca, które, jeśli nie jest leczone, może doprowadzić do niewydolności serca objawiającej się obrzękami;
• niewydolność oddychania: to konsekwencja POChP, w której, z powodu zniszczenia, płuca nie są w stanie przekazywać organizmowi tlenu w ilości potrzebnej do normalnego funkcjonowania.
Na czym polega diagnostyka POChP
Lekarz stawia rozpoznanie POChP na podstawie typowych objawów i wywiadu medycznego. Diagnozę następnie potwierdza się spirometrią, czyli badaniem rezerw oddechowych płuc. Jest to prosta i niebolesna procedura.
Podczas spirometrii związanej z POChP mierzy się dwie objętości – natężoną pojemność życiową (FVC) i objętość w pierwszej sekundzie natężonego wydechu (FEV1). Spirometr oblicza ich stosunek w procentach, co wyrażone zostaje we wskaźniku FEV1/FVC. Obniżenie wskaźnika poniżej normy należnej danej osobie potwierdza, że doszło do zwężenia (obturacji) oskrzeli. Przy podejrzeniu POChP lekarz zleca wykonanie podwójnej spirometrii (przed i po podaniu leku wziewnego). Badanie służy też do monitorowania postępu choroby.
Trzeba podkreślić, że spirometria pozwala na wczesne wykrycie POChP, nawet u osób, u których nie pojawiła się jeszcze duszność po wysiłku. W przypadku zdiagnozowania choroby w tej fazie, do zahamowania jej postępu wystarczy tylko całkowite zaprzestanie palenia tytoniu.
Kolejnym badaniem zlecanym w ramach diagnostyki POCHP jest RTG („rentgen”) klatki piersiowej. Przy zaawansowanej chorobie na zdjęciu rentgenowskim widać cechy rozedmy płuc. Badanie pozwala też wykluczyć inne choroby, w tym raka płuca czy gruźlicę.
W zaawansowanej POChP są też przeprowadzane badania diagnostyczne, takie jak np.:
• pulsoksymetria: pozwala na wstępne rozpoznanie niewydolności oddychania;
• gazometria krwi tętniczej: to badanie z krwi, w którym potwierdza się, czy chory ma niewydolność oddychania i czy wymaga dodatkowego leczenia;
• USG serca: jest wykonywane u chorych z podejrzeniem serca płucnego;
• dyfuzja gazów w płucach: pozwala określić, jaka część płuc uczestniczy w wymianie gazowej.
Rokowania w POChP
Rokowania w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc są zmienne. Wiele zależy od przestrzegania zaleceń terapeutycznych, w tym od rzucenia palenia oraz od unikania innych szkodliwych gazów. U osób z chorobami współistniejącymi i powikłaniami (np. z chorobami serca i naczyń, nadciśnieniem płucnym czy rakiem płuc) należy się spodziewać gorszych rokowań. Ograniczenie przepływu powietrza i duszność w POChP, jak już wspomniano, zazwyczaj postępuje.
Leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
Do najważniejszych celów leczenia POChP zalicza się opanowanie objawów, poprawę tolerancji wysiłku i jakości życia pacjenta oraz zmniejszenie liczby zaostrzeń. Terapia obejmuje oddziaływania niefarmakologiczne i stosowanie leków. Leczenie jest dobierane indywidualnie.
Jednym z najistotniejszych elementów postępowania w POChP jest rzucenie palenia. Obecnie istnieje wiele skutecznych leków, które to ułatwiają. Chorzy powinni też unikać biernego palenia tytoniu oraz narażenia na inne szkodliwe gazy i pyły.
Pacjentom zaleca się również rehabilitację. Istnieją kompleksowe programy w tym zakresie. Ćwiczenia, np. oddechowe, mięśni nóg, brzucha czy na rowerze stacjonarnym, można też wykonywać w warunkach domowych. Ponadto wszystkim osobom z POChP rekomendowane jest coroczne szczepienie przeciw grypie. Chorzy powinni się również zaszczepić przeciw pneumokokowemu zapaleniu płuc, krztuścowi i COVID-19. Należy też zwrócić uwagą na kondycję psychiczną i zgłaszać lekarzowi doświadczanie uczucia smutku czy bezradności.
U osób z POCHP stosuje się również różne rodzaje leków. Najczęściej są to preparaty rozszerzające oskrzela (mające na celu łagodzenie lub zapobieganie duszności) oraz wziewne glikokortykosteroidy (zmniejszające stan zapalny). Wymienione leki zazwyczaj przyjmuje się w inhalatorach. Specjaliści zalecają też doustne glikokortykosteroidy i farmaceutyki z innych grup. U pacjentów z niedoborem stosuje się terapię alfa-1-antytrypsyną.
Osobom z niewydolnością oddechową zalecana jest również tlenoterapia (domowe leczenie tlenem – DLT). Terapia jest prowadzona przy użyciu stacjonarnych koncentratorów tlenu, jednak dostępne są też urządzenia przenośne.
Zaostrzenia w ciężkiej i bardzo ciężkiej postaci POChP wymagają hospitalizacji. U niektórych pacjentów może być konieczna operacja płuc.
Jak zapobiec POChP
Przewlekła obturacyjna choroba płuc ma zazwyczaj wyraźną przyczynę. Większość przypadków jest bezpośrednio związana z paleniem papierosów. Dlatego najlepszym sposobem zapobiegania POChP jest nigdy nie palić lub jak najszybciej rzucić palenie.
